زيبايي و استحکام اين بنا يادآور عظمت و استواري معماري ايران است. اين بنا با اينکه از توجه و دقت در حفظ و مرمت آن بي‏بهره بوده، از نظر ايستايي و استحکام قابل تأمل و بررسي است. در تزيينات آجرکاري آن، با آنکه اندک است، طرحهاي نو و بديع به چشم مي‏خورد. نوع پلان از نوع مقابر آرامگاهي چهارضلعي است، که فاقد تزيينات گچبري است. هيچ‏گونه اثري از گچکاري و گچ در سطوح داخلي آن مشاهده نمي‏شود. دقيقا مشخص نيست که آن را براي گچکاري و گچبري مهيا نموده باشند. همچنين بنا فاقد کتيبه خطي است، که بتوان به کمک آن زمان ساخت مقبره را دقيقا مشخص کرد.
تاکنون هيچ‏گونه مطالعه‏اي درباره امامزاده ازناو انجام نگرفته است. نگارندگان هم به مطالب و نوشته‏اي در اين‏باره دست نيافته‏اند. بناي مزبور را در سال 1367 ميراث فرهنگي همدان شناسايي کرده، و در همان سال به کوشش دو تن از دانشجويان معماري دانشگاه تهران (عراقچيان ـ سامي) رولوه گرديد، و در تابستان سال 1373 نگارندگان مقاله، جهت بررسي و مطالعه کامل از نزديک بنا را مورد بررسي قرار دادند.

موقعيت جغرافيايي روستاي ازناو

روستاي کوچک ازناو در بخش فامنين از استان همدان قرار گرفته است؛ روستايي در منطقه کوهستاني و سردسير که تعداد ساکنان آن پنج‏خانوار است؛ مذهبشان شيعه و زبانشان ترکي است، آب آشاميدني آن از قنات روستا، محصولاتش: غلات و لبنيات، شغل مردمانش زراعت و گله‏داري، و راه آن شوسه است، رودخانه قره‏چاي اراضي زراعتي اين ده را مشروب مي‏سازد(1).
درباره اين روستا در کتب جغرافيايي پيشين و همچنين در سفرنامه‏هاي اروپاييان مطلبي نوشته نشده است؛ که احتمالاً علت آن دوري از راههاي ارتباطي و صعب‏العبوري راه روستاست.

موقعيت امامزاده عين ازناو

بناي اين امامزاده برفراز تپه‏اي طبيعي، در بخش جنوب‏شرقي روستاي ازناو، واقع شده است. ارتفاع تپه از زمينهاي اطراف (روستا) در حدود 40 متر است، که با تسطيح اندک سطح تپه، بناي امامزاده را روي آن ساخته‏اند. (تصوير شماره 1).
پيرامون بنا ـ برفراز تپه ـ گورستاني کهن که نشاني از مردگان سالهاي اخير هم در آن ديده مي‏شود، فراگرفته است. يک نمونه از سنگ مزارهايي که در اين گورستان وجود دارد. داراي تزيينات و کتيبه‏اي در يک ضلع آن است. کتيبه به خط ثلث است که عبارت زير از آن قرائت گرديد (تصوير شماره 2):
الو[فا]ت المرحوم‏المغفور نتيجه المشايخ العظام، شيخ سلطان محمد ابن‏المرحوم شيخ باليجان.
ادامه عبارت فوق در ميان تزيينات به شکل طاق‏نما به اين شرح است:
... سنه احدي ستين و الف من هجرة النبويّه (1061)
در بخش فوقاني سنگ قبر نوشته‏اي به خط ثلث وجود دارد که آسيب ديده، و قرائت آن ميسّر نگرديد. احتمالاً آيات يا احاديث بوده است. احتمالاً سنگ مزار در جاي اصلي خود قرار ندارد، چون آن را در سالهاي اخير جابه‏جا نموده‏اند. وضعيت قرارگيري آن اين مسأله را اثبات مي‏کند

پلان بنا

اين بنـا داراي پـلان مربع شکـل، از نوع مقـابر چهارضلعي و يک‏طبقه است درگـاه ورودي آن رو بـه شمال دارد، ارتفـاع بناي آن از بيرون 70/12 و از داخل 20/12متـر است، ابعـاد هر يک از اضلاع آن از خارج 10متر، و از داخـل 5/6 در 5/6 متر اسـت. ضخامت ديوارهـا 80 تا 120 سانتي‏متـر و در بعضـي قسمتهـاي آن به تنـاسب تا 160 سانتي‏متر است. ديوار سمت غرب، به علت وجود راه‏پله، از بقيه بخشها از ضخامت بيشتري برخوردار است. (طرح شماره 1)

گنبد بنا

پلان مربع امامزاده با ترنبه‏هايي به هشت ضلعي، و پس از آن توسط قوسهايي به شانزده ضلعي تبديل گرديده و سپس گنبد دو پوشه آن (دو پوسته پيوسته) شکل گرفته است.
گنبد آن از نوع گنبدهاي با قوس شبدري تند و کند است (گنبد داخلي تند و پوسته خارجي شبدري کند).
پوستـه بيروني و داخلي که با روش آجرکاري خفته راسته ساخته شده است، به روي يک گريو هشت‏ضلعي (منشور هندسي) قرار گرفته، در قسمت مياني (کره گنبد)،
منفذي جهت نورگير و تهويه تعبيه گرديده است. (طرح شماره 2)
چنان‏که پيشتر اشاره شد، آجرکاري اين بخش (طرح شماره 3) به روش نادري است. اين‏گونه آجرکاري در ساختمان بناي مقبره ارسلان جاذب(2) (419ـ387 هجري) در سنگ بست خراسان کار شده است (البته گنبد آن يک پوسته است)
گنبد دو پوسته که سابقه‏اي طولاني در معماري ايراني دارد، از چند ويژگي برخوردار است: نخست فاصله کم پوسته‏هاست. دوم از نظر اصول ساختماني ـ ايستايي حاکم بر اين سازه مي‏توان آن را يک سازه متحد و يک‏پارچه در نظر گرفت؛ و در کل دو پوسته حکم يک پوسته را عملاً خواهند داشت. همين امر موجب مقاومت و استحکام گنبد امامزاده تا امروز گرديده است. نمونه‏هاي اولي آن در بناهايي مانند: مسجد جامع برسيان، (3) مسجد جامع زواره (4) ساخته شده است، و از ويژگي معماري شيوه رازي است، تکامل اين روش ساختماني در شيوه آذري دنبال شده است(5). از بناهايي که در شيوه آذري ساخته شده و داراي گنبدهاي دو پوسته پيوسته‏اند، مي‏توان به مساجد دشتي و کاج (6) در اصفهان و مسجد جامع اشترجان،(7)گنبد سلطانيه بناهاي اخير با روش پيشرفته باريکه طاق(8) ساخته شده‏اند اشاره کرد. در ادامه اين نکته را بايد خاطرنشان نمود که گنبد دو پوسته امامزاده ازناو از نظر ساختار شکل و فرم ويژگي خاص خود را دارد که دقيقا مشـابه هيچ‏يـک از گنبدهاي بناهاي مذکور نيست، فقط وجه اشتراک بيشتري کـه در ميان همـه موارد ياد شده با گنبـد سلطانيه دارد، در فاصله کم هر دو پوسته است؛ با وجـود اين، فاصلـه پوسته‏هاي گنبد امامزاده ازناو بسيار اندک است.

پيل ‏پاها

با اينکه استواري و استحکام بنا ناشي از ديوار محکم آن است، اما براي جلوگيري از رانش گنبد، از پيل‏پاهاي چسبيده به ديوار که تعداد آنها از بيرون 24 عدد و از داخل 16 عدد است، استفاده شده است. اين پيل‏پاها فاقد تزيينات گچبري است.
در حاشيه درگاه ورودي، چهار پيل‏پا که از روي پي سنگي تا بالا (يعني رخبام نماي ورودي) امتداديافته، تعبيه شده‏اند. قطر هر يک از پيل‏پاها 20 سانتي‏متر و ارتفاع دوتا از آنها که بلندتر 80/6 متر است. قوس درگاه ورودي هم روي دوتا از اين پيل‏پاها قرارگرفته است. در سه‏ضلع ديگر بنا پيل‏پاهايي در طرفين طاق‏نماهاي فاقد قوس، با پوشش تخت، تعبيه شده است. قطر آنها 20 سانتي‏متر، و ارتفاعشان 20/3 متر است.
در دو گوشه ديوار ضلع جنوبي، دو پيل‏پاي بزرگتر و قطورتر به قطر 50 سانتي‏متر و ارتفاع 10/4 متر قرار گرفته که از روي پي سنگ تا بالاي ديوار امتداد دارند. (تصوير شماره 3)

درگاه ورودي

درگاه ورودي بنا در ضلع شمالي آن قرار دارد. و از زمره بناهايي است که فاقد يک ايوان الحاقي و بيرون‏آمده از بناست که در ورودي در آن تعبيه شده است. چون نوعي از مقابر آرامگاهي مانند برج کاشانه بسطام و مقبره غازان (دوره ايلخاني)، (9) درگاه وروديشان در يک ايوان الحاقي تعبيه گرديده است. درگاه ورودي امامزاده ازناو در يک ضلع (شمالي) آن قرار گرفته است. به عبارت ديگر درگاه ورودي در ميان يک طاق‏نماي بزرگ که دو طاق کوچک در جناحين به‏صورت قرينه، تعبيه گرديده است.
فضاي داخل طاق‏نماي بزرگ پيرامون ورودي بنا به بخشهايي مساوي و مرتبط به هم تقسيم شده که به‏گونه‏اي بديع و زيبا با آجرتراش و با طرحهاي گياهي و هندسي تزيين گرديده است.
از نظر فرم و شکل کلّي با نماي ورودي گنبد علويان همدان همانندي دارد.

راه ‏پله ورودي به پشت ‏بام

در ضلع غربي ديوار عريض و مستحکم امامزاده از درون بنا، راه‏پله‏اي آجري قرار دارد که داراي 15 پله است. کف متوسط پله‏ها 25 و عرض آنها 45 سانتي‏متر است. دوتا پله در انتها به سمت راست گردش دارد، که دسترس به بالاي گنبد را آسانتر مي‏کند. راهيابي به پيرامون گنبد از طريق پله‏هاي مذکور امکان‏پذير است. و حاشيه (عرض) پيرامون گنبد 70 سانتي‏متر است که دورتادور گنبد را فراگرفته است.
از طرفي، راه ورود به بخش پيشاني (رخبام) از طريق شش پله است که در گوشه شمال‏غربي گنبد با آجر ساخته شده است (اين پله‏ها آسيب کلي ديده‏اند)

قوسها

نوع قوسهايي که طاق‏نماي درگاه ورودي و طاق‏نماهاي باريک و مرتفع حاشيه طاق‏نماي بزرگ را تشکيل مي‏دهند، از نوع قوس پنج او هفت (10) تند است. قوس طاق‏نماهاي داخلي و همچنين قوس ترنبه‏ها و قوس راه‏پله به پشت‏بام، همه از نوع قوسهاي ياد شده است. (طرح شماره 4)

تزيينات وابسته به معماري

به‏طور کلي، تزيينات در معماري اسلامي جزء لاينفکي از آن است. بر اين اساس کمتر بنايي را مي‏توان يافت، که فاقد تزيين باشد. در بسياري از آثار معماري اسلامي ايران، تزيينات بر عناصر و جزييات معماري غلبه دارند؛ به‏عنوان نمونه در نماي بيروني بناهايي مانند برجهاي خرقان در نزديکي قزوين (از دوره سلجوقي)، و مقبره پيرعلمدار در دامغان، تزيينات آجري متنوعي به‏کار رفته است. در اين آثار متنوع نقشها و طرحها به حدي است که زبان در بيان و شرح آنها ناتوان و قاصر است.
تزيينات بناي امامزاده ازناو آن اندک است. با وجود اين، به بررسي نمونه‏هاي موجود تزيينات در نماي خارجي و داخلي آن مي‏پردازيم
الف) تزيينات بيروني: اين بنا فاقد تزيينات کاشيکاري و گچبري در نماي بيروني است، آنچه از تزيين روي نماي آن موجود است، تزيينات آجري است که با آجر تراش‏خورده کار شده است، و در آن طرحهاي چليپايي، آجر تراش و گلبرگ، به صورت قرينه در حاشيه درگاره ورودي تزيين يافته است. (طرح شماره 5) و (تصوير شماره 4)
به‏نظر مي‏رسد که پيل‏پاهاي اين بنا در داخل و مخصوصا در بيرون علاوه بر اينکه نقش ايستايي و استحکام‏بخشي در بنا را داشته‏اند، از آنها به عنوان عنصر تزييني نيز استفاده شده است، (تصوير شماره 1)
ب) تزيينات داخلي: چنان‏که پيشتر اشاره شد، بخش داخلي اين بنا، فاقد تزيينات گچبري و کاشيکاري است. در داخل آن بجز پيل‏پاها و طاق‏نماها، تزيينات قابل‏توجهي به چشم نمي‏خورد، به طوري‏که حتي از تزيينات ساده آجرکاري که در نماي بيروني امامزاده کار شده، در سطوح داخلي اثري مشاهده نمي‏شود. آجرکاري ساده داخل طاق‏نماها و ساير بخشها بجز پيل‏پاها، در داخل، اين احتمال را در ذهن ايجاد مي‏کند، که شايد سازنده و معمار آن، بنا را براي تزيينات آماده نموده باشد.

ضريح چوبي

در وسط فضاي داخلي امامزاده عين، يک ضريح چوبي ساده و فاقد تزيينات قرار دارد، که بخشهايي از آن شکسته و از بين رفته است.
به روي اين ضريح چوبي، نوشته‏هايي به خط شکسته نستعليق زيبا وجود دارد که قابل تأمل و بررسي است. نوشته‏ها با جوهر آبي‏رنگ نگارش شده است. اما به‏علت بي‏توجهي با گذشت زمان، بسياري از آنها قابل خواندن نيست، فقط در بخشي از آن نام کاتبي که از افراد شهير محلي بوده در عبارتي درج گرديده است:
... فکر... جهت برآمد در ما
که شد بهشت برين کام مغفر ما
«کاتب‏الحروف ملا محمدهاشم [همداني] شهر رمضان‏المعظم سنة 1200ه»
به روي سنگ قبري در گورستان پيرامون امامزاده اين کتيبه وجود دارد:
«المرحوم جنت و رضوان مکان محمدهاشم ولد اسماعيل سلطان 1208ه»
با توجه به اين اسامي و ترتيب تاريخي نوشته‏هاي خطي و فوت ملامحمدهاشم، احتمال مي‏دهيم که اين دو يعني ملامحمدهاشم، کاتب و محمدهاشم نوشته بر سنگ قبر يک نفر بيش نباشد، که فرزند اسماعيل‏سلطان بوده و هشت‏سال پس از نگارش خط روي ضريح امامزاده فوت کرده است.
مردم ازناو معتقدند که در زير ضريح امامزاده، در وسط صحن، قبري بوده که آن را کنده و از بين برده‏اند. آثار تخريب خاکهاي زير ضريح ـ در هنگام بازديد و بررسي ـ اين امر را تأييد مي‏کند.

مصالح بنا

مصالح به‏کار رفته در بنا، سنگ در ازاره و پي‏ها و آجر در اندازه 5 در 25 در 25 سانتي‏متر همراه با ملاط ساروج در بخش اصلي است. از اين آجرها در تزيينات آجري ساده قسمت بيروني بنا هم استفاده شده است.

سبک معماري و مقايسه با بناهاي ديگر

همان‏طوري که اشاره رفت، امامزاده ازناو از نوع مقابر چهارضلعي است که با بناهايي مانند:
بقعه دوازده امام (11) (429ه.ق) در يزد، مقبره پير (12) (دوره سلجوقي) در تاکستان و گنبد سرخ (13) (542 ه.ق) مراغه در نوع پلان و در عناصري مانند پيل‏پاهايي مانند پيل‏پاهايي که در گوشه‏ها و بخشهاي بيروني بناهاي مذکور است، تشابهاتي دارد، ولي بعيد به‏نظر مي‏آيد که با آنها همزمان باشد. (طرحهاي شماره 6 و 7 و 8).
از طرفي امامزاده ازناو با بناهايي که از نظر تاريخي متأخرتر از آثار ياد شده‏اند، مانند گنبد علويان (14) (6 يا 7ه.ق) در همدان و گنبد غفاريه (15) (716ه.ق) مراغه در نوع پلان و تزيينات، بويژه در نماي ورودي، پيل‏پاهاي داخل و خارج بنا قابل مقايسه است، (طرحهاي شماره 9 و 10).

وضعيت فعلي بنا

هنگام بازديد بنا در هشتم تيرم

نظرات شما عزیزان:

محمد حسن محمدی

ساعت17:26---18 تير 1391

[وب سایت]

باسلام خدمت استاد عزیز جناب آقای سرو دلیری جوابیه جنابعالی رادریافت نمودم وخیلی خوشحال شدم در مورد آدرس محل سکونت قم نیروگاه 20متری سید معصوم ک 11پ 4 وهیچ عکسی از پدر وپدر بزرگ مرحومم مانداریم اگر شما از سایر روستاییان منطقه پیشخور دریافت کردید ممنون شما میشوم که من هم داشته باشم باتشکر از شما از طرف ما مرقد باصفای امامرضا راهم ضیارت بفرمایید ومارااز دعای خویش محروم نفرمایید خداوند نگهدار شماوخانواده محترمتان باشد .

محمد حسن محمدی

ساعت13:03---16 تير 1391

باعرض سلام وخسته نباشید خدمت جناب آقای حاج عظیم سرو دلیری درمورد روستای ازناو وجازبه های طبیعی آن عکسهاومطالب بیشتری ارایه بدهید ممنون میشم باتشکر
پاسخ: سلام آقاي محمدي من خوشحال شدم كه نظر شمارا خواندم. خدا رحمت كند هم پدرتان‌را و هم پدر بزرگتان‌را. پدر بزرگتان مرحوم ميرزا ابراهيم ازناوي اوِلين كسي بود كه بنده پيششان شاگردي كردم و هميشه هم به يادشان هستم و برايشان دعاي خير مي كنم. ايشان يك سال تشريف آوردند و ملّاي مكتب ما در كوسه لو بودند و بنده هو الفتّاح العليم‌ و بخشي از قرآن مجيد را نزد ايشان يادگرفتم. ايشان مردي بودند بسيار با تقوا و سليم النّفس و اهل دانش و معرفت. تا جايي كه بنده خبر دارم پدر ايشان نيز ملّا بوده اند. بهتر است خود شما هم از قديمي ها تحقيق كنيد و اطّلاعات بيشتري در رابطه با ايشان براي ما ارسال كنيد تا در وبلاك بگذاريد. بنده نام ايشان‌را هم در كتاب قيزيل داغلار ذكر كرده ام كه انشاء‌الله در اين دنيا نيز نامشان ماندگار شود. اگر شما اطلاعات بيشتري در رابطه با خودتان براي ما بفرستيد و بفرماييد كه الأن در كجا سكونت داريد من بهتر مي توانم در رابطه با تهيّه‌ي كتاب قيزيل داغلار راهنمايي كنم. اگر عكسي از مرحوم پدر بزرگتان بتوانيد اسكن و ارسال كنيد بسيار ممنون خواهيم شد. منتظر پاسختان هستيم- خدا حافظ

مسعود اورجی

ساعت12:57---17 فروردين 1391

- [ایمیل]

مسعوداروجی (بازران)


باعرض سلام خدمت شماوتمام همشهری هاکمال تشکر رادارم ازشما ودوستانی که کمک کرده اندیاکمک خواهند کردانشاالله موفق باشیداگر برایتان مقدور می باشدعکسها وشجره نامه ای اگرهست برایم ایمیل کنیدفعلاخداحافظتان

مسعود اورجی

ساعت12:57---17 فروردين 1391

[وب سایت] - [ایمیل]

مسعوداروجی (بازران)
باعرض سلام خدمت شماوتمام همشهری هاکمال تشکر رادارم ازشما ودوستانی که کمک کرده اندیاکمک خواهند کردانشاالله موفق باشیداگر برایتان مقدور می باشدعکسها وشجره نامه ای اگرهست برایم ایمیل کنیدفعلاخداحافظتان

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: